Dünyanın tuzu

Tuz deposundan tabağa...

“sadece” 270 milyon yıl sürüyor.

Şekil 1: Carl Ochsenius'un çubuk teorisine ilişkin grafik (çizim Jan Schönfelder 2021)

270 milyon yıl önce Dünya'nın anakarası yalnızca tek bir kıtadan oluşuyordu: Pangea. Kocaman bir okyanusla çevriliydi. Jeolog Carl Ochsenius'un (1830−1906) "çubuk teorisine" göre, tuzlu su okyanustan dar bir boğazdan geçerek Pangea'nın kenarındaki büyük bir çöküntüye akıyordu. Sığ bir iç deniz ortaya çıktı. Deniz suyunun buharlaşması iç denizdeki tuzluluğu artırdı. Karbonat kayaları, sülfat kayaları ve kaya tuzları çökelmiştir. İç deniz kurudukça potasyum-magnezya tuzları da oluştu. Bu süreç, şu anda kuzey Almanya olan bölgede yedi kez tekrarlandı. Bad Salzdetfurt'ta bu kadim iç denizin dibi 2.000 metre derinliktedir.

Salzdetfurth'un tuz şapkaları

Yüzyıllardır Salzdetfurth'ta sofra tuzu üretildi. 12. yüzyılda, şimdiki şehir bölgesinde tuzlu su kaynakları (tuzlu su kaynakları) keşfedildi. Salzdetfurth'ta Aşağı Almanca konuşan halk tarafından "Soltkothen" adı verilen tuz kaynatma kulübeleri inşa edildi. İçeride kaynaklardan gelen tuzlu suyun kaynatıldığı büyük ısıtmalı tavalar vardı. Aşağı Almanca'da “Sölter” olarak bilinen tuz kazanları, tuzlu su suyunun tavalarda kaynamasını sağlıyor ve kaynatma işlemi sırasında kirli köpükleri sıyırıyordu. Kalan tuz kütlesini kuruması için koni şeklindeki sepetlere doldurdular. Daha sonra sepetlerin ters yüz edilmesiyle ortaya tuz şapka şeklinde şapkalar çıktı.

Şekil 2: St. Georgsplatz'taki eski müzede bulunan Soltkothe'nin tuz tavası, yakıt, sofra tuzu ve karakteristik tuz sepetleri ile kopyası. Tuz tavasının tahtaya tutturulduğu kancalar Salzdetfurth şehrinin armasının bir parçasıdır. (Fotoğraf 2018)

Sürdürülebilir tuz üretimine giden yol

Bad Salzdetfurth'taki tuzlu su kaynaklarının tuz içeriği yüzde sekiz civarındaydı. Sofra tuzunu çıkarmak için yüzyıllar boyunca yalnızca tuz kaynatma işlemi kullanıldı. Zaman zaman 30'dan fazla kaynatma kazanı çalışıyordu; yakacak odun tüketimi çok yüksekti. Salzpfänner loncası için çevredeki ahşap dağlarda sürdürülebilir orman yönetimi vazgeçilmez bir ön koşuldu.

18. yüzyılda Salzdetfurth'taki tuzlu suyun doymuş tuz içeriğini yüzde 28'e çıkarmak için yeni bir süreç olan kademeli kuleler yaygınlaştı. Tuzlu su mezuniyet kulelerinin üzerine on defaya kadar pompalandı. Mezuniyet kulelerine kurulan karadiken ağacının dallarında yabancı maddeler kaldı ve salamuradan gelen su buharlaştı. 1746 ile 1749 yılları arasında pompalama sistemli üç kademeli kule inşa edildi. Bu, odun tüketimini gözle görülür şekilde azaltmayı mümkün kıldı.

Şekil 3: İllüstrasyon: Çalışır durumdaki tuzhane: Bugünkü müze girişinde endüstriyel bacalı bir eklenti vardı. Hemen arkasında, 1970'li yıllarda korunmaması nedeniyle sökülen çok daha uzun mezuniyet kuleleri var. (Fotoğrafçılık 1940'lar veya 1950'ler civarı)

Bad Salzdetfurth'taki potasyum tuzları

Bad Salzdetfurth'ta silvinit ve karnallit tuz kayaları çıkarıldı. Silvinit esas olarak silvin ve halit mineralinden oluşur, karnallit ise karnalit ve halitten oluşur. Halit sofra tuzu ve kaya tuzu olarak da bilinir. Sylvinite tipik turuncu-kırmızı rengiyle tanınabilir. Karnalitit genellikle kırmızı, daha az sıklıkla beyaz veya yeşil görünür. Her iki tuz kayasına da potas veya değerli tuzlar denir. 19. yüzyıla kadar madencilik sonrasında değersiz bir yan ürün olarak ortadan kaldırıldığı için “atık tuzlar” olarak da adlandırılıyordu.

1856'da Magdeburg yakınlarındaki Staßfurt'taki madenciler karnallite rastladılar. Potasyum gübresi olarak büyük değerini fark ettiler ve kısa süre sonra Almanya'da ve sonunda dünyanın diğer ülkelerinde potasyum tuzlarının madenciliği başladı. 1896'da potas madenciliği de Salzdetfurth'a ulaştı; o yıl, potasyum tuzu çıkaran ilk kuyu batırıldı.

Şekil 4: Salzdetfurth fabrikasının yer altı: Tuz kayalarının farklı renkleri açıkça görülebiliyor: beyazdan turuncuya ve kırmızımsı kahverengi tonuna. Renk, bileşenlere ve milyonlarca yıllık oluşum sırasında tuz kayaları üzerindeki baskıya bağlıdır. (Fotoğraf 1987)